Aleksander Tansman

Płyty:
New Polish Music for saxophone and organ, MSE 016, 2007

Aleksander Tansman, kompozytor i pianista; ur. 11 czerwca 1897, Łódź; zm. 15 listopada 1986, Paryż. W latach 1908-14 studiował w Konserwatorium w Łodzi grę na fortepianie u Wojciecha Gawrońskiego. Następnie od 1915 uczęszczał na studia prawnicze na Uniwersytet Warszawski, które ukończył w 1918. Równolegle pobierał lekcje kontrapunktu u Piotra Rytla oraz konsultacje w zakresie kompozycji u Henryka Melcera-Szczawińskiego. W 1919 przystąpił do konkursu kompozytorskiego, ogłoszonego przez Polski Klub Artystyczny w Warszawie, podczas którego odniósł swój pierwszy wielki sukces – zdobył aż trzy nagrody: I nagrodę za Romans na skrzypce i fortepian (1918-19), nagrodę za Impresję na fortepian (1918-19) oraz wyróżnienie za Preludium H-dur na fortepian (1918-19). Pomimo widocznych dowodów uznania jego twórczości, krytycy muzyczni nie byli do niego nastawieni zbyt przychylnie.

W tym samym roku Aleksnader Tansman zdecydował się wyjechać z Polski i osiedlił się w Paryżu. Zadebiutował tam w dniu 17 lutego 1920 dając recital solowy i wykonując własne kompozycje. Podczas pobytu w stolicy Francji poznał wiele osobistości życia muzycznego, m.in. Maurice’a Ravela, Alberta Roussela, Arthura Honeggera, Dariusa Milhauda, Andrésa Segovię i Igora Strawińskiego. Był honorowym członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków w Paryżu. Jako pianista i kompozytor wyjeżdżał na koncerty do wielu krajów Europy, Stanów Zjednoczonych, Ameryki Południowej i na Daleki Wschód. W 1927 i ponownie w 1929 odbył tourneé koncertowe po Stanach Zjednoczonych. Podczas pobytu w Ameryce poznał Charlie Chaplina i George’a Gershwina. Jego utwory były wykonywane przez najlepsze orkiestry, m.in. The Boston Symphony Orchestra pod dyrekcją Siergieja Kusewickiego, The Philharmonic-Symphony Society of New York pod batutą Artura Toscaniniego oraz The Philadelphia Orchestra pod kierownictwem Leopolda Stokowskiego. W sezonie artystycznym 1932-33 odbył tourneé dookoła świata – z Ameryki poprzez Hawaje, Japonię, Chiny, Filipiny, Singapur, Indonezję, Malaje, Cejlon, Indie, Egipt, Izrael aż do Grecji. W czasie pobytu w Japonii został odznaczony Złotym Medalem Jiji-Shimpo w uznaniu wybitnych zasług dla sztuki światowej, a także przyznano mu członkostwo honorowe Towarzystwa Cesarskiej Akademii Muzycznej w Tokio. W Indiach miał zaszczyt być gościem Mahatmy Gandhi. W 1933, w dowód uznania za odbytą podróż, podczas której propagował swoją twórczość, otrzymał dyplom honorowego członka Klubu Marco Polo. W latach trzydziestych oprócz działalności koncertowej często pełnił funkcję członka jury w konkursach kompozytorskich i wykonawczych, m.in. Konkursu Pianistycznego Conservatoire w Paryżu (1936) i Konkursu Skrzypcowego Królowej Elżbiety w Brukseli (1937). W 1938 przyjął obywatelstwo francuskie.

Po wybuchu II wojny światowej, dzięki pomocy Charlie Chaplina, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. W 1941 osiedlił się w Los Angeles. Zajmował się tam komponowaniem przede wszystkim muzyki filmowej. Spotykał się z innymi kompozytorami – Dariusem Milhaudem, Belą Bartókiem, Arnoldem Schönbergiem i Igorem Strawińskim. Przyjaźń z ostatnim z nich zaowocowała napisaniem biografii kompozytora pt. Igor Strawiński (Paryż 1948).

Do Paryża Aleksnader Tansman powrócił dopiero w 1946, jako znany kompozytor o ustalonej pozycji w świecie muzycznym. Jego utwory rozbrzmiewały w wielu salach koncertowych Francji, a także Brukseli, Genewy, Londynu, Rzymu, Amsterdamu, Oslo, Sztokholmu. Po wojnie pisał dużo muzyki „użytkowej” – do spektakli teatralnych i słuchowisk radiowych. W 1952 po śmierci żony – Colette Cras-Tansman – stał się jedynym opiekunem córek – Mireille i Marianne. Z racji obowiązków rodzinnych ograniczył swoje podróże koncertowe, m.in. zrezygnował z tourneé do Stanów Zjednoczonych i Ameryki Południowej.

Został uhonorowany członkostwem belgijskiej Académie Royale (1977), Odznaką za Zasługi dla Kultury Polskiej przyznaną przez Ministra Kultury i Sztuki (1983) oraz odznaczeniem Komandoria Orderu Sztuk i Nauk nadanym przez Ministra Kultury Republiki Francuskiej. W 1983, na wniosek Tadeusza Kaczyńskiego, Związek Kompozytorów Polskich przyznał mu status członka honorowego, a Akademia Muzyczna w Łodzi – doktorat honoris causa.

Aleksander Tansman został pochowany w Paryżu na cmentarzu Saint-Mondé.

Rok 1996-97 obchodzony był w Polsce jako „Rok Aleksandra Tansmana”.

Płyty:

Wróć